1963-yil 21-mayda Vena shahrida qabul qilingan “Yadroviy zarar uchun fuqarolik javobgarligi to‘g‘risidagi Vena konvensiyasi” (keyingi o‘rinlarda – Vena konvensiyasi) yadro energiyasidan tinchlik maqsadida foydalanish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavf-xatarlarni huquqiy tartibga solishga qaratilgan muhim xalqaro hujjatdir. Konvensiya yadroviy avariyalar oqibatida yetkazilishi mumkin bo‘lgan zararning xalqaro darajada qoplanishini ta’minlash, jabrlangan shaxslarning huquqlarini himoya qilish va davlatlar o‘rtasida yuridik hamkorlikni mustahkamlashga xizmat qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikdan buyon xalqaro huquqiy tizimga faol integratsiya qilinib kelmoqda. Mamlakatning ushbu konvensiyaga qo‘shilishi yadro xavfsizligi, ekologik barqarorlik va fuqarolarning huquqlarini kafolatlash borasidagi global sa’y-harakatlarga qo‘shilgan hissasi sifatida muhim ahamiyatga ega.
Vena konvensiyasining mazmuni va ahamiyati
Konvensiyaning asosiy maqsadi – yadroviy zarar uchun fuqarolik javobgarligi mexanizmini belgilash va uni yadro obyektlaridan foydalanayotgan subyektlarning zimmasiga yuklashdir. Unda quyidagi asosiy tamoyillar belgilangan:
Yadroviy javobgarlikning eksklyuzivligi – faqat operator (yadro obyektidan foydalanuvchi tashkilot) javobgar bo‘ladi, boshqa shaxslar zimmasiga bunday majburiyat yuklanmaydi.
Javobgarlikning mutlaq xususiyati – zarar yetkazishda ayb isbotlanishi talab qilinmaydi, ya’ni operator har qanday holda javobgar hisoblanadi.
Javobgarlikning moliyaviy chegaralari – operator zimmasiga ma’lum limitlarda moliyaviy javobgarlik yuklanadi, bu esa sug‘urta yoki boshqa moliyaviy kafolatlar orqali ta’minlanishi lozim.
Hududiy amal qilish – konvensiya ishtirokchilari hududida sodir bo‘lgan yadroviy avariyalar oqibatida zarar ko‘rgan barcha shaxslarga tatbiq etiladi.
Xalqaro hamkorlik – davlatlar o‘rtasida huquqiy yordam, ma’lumot almashish va zararlarni qoplashda o‘zaro hamkorlik mexanizmlari belgilangan.
Ushbu tamoyillar jabrlangan fuqarolarning manfaatlarini himoya qilish bilan birga, davlatlar zimmasida ham yadro xavfsizligini ta’minlash borasida aniq mas’uliyatni belgilab beradi.